Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh từng khẳng định:"Thống nhất giữa lý luận và thực tiễn là một nguyên tắc căn bản của chủ nghĩa Mác - Lênin. Thực tiễn không có lý luận hướng dẫn thì thành thực tiễn mù quáng. Lý luận mà không có liên hệ với thực tiễn là lý luận suông” [1] . L ý luận và thực tiễn luôn gắn bó mật thiết với nhau. Người nhắc nhở cán bộ, đảng viên “phải nghiên cứu thực tế, kinh nghiệm thực tế..., tự mình tìm ra phương hướng chính trị có thể làm những công việc thực tế, có thể trở nên người tổ chức và lãnh đạo, thế là lý luận thiết thực, có ích”^{( [2] )}. . Mà như vậy là sai mục đích học tập lý luận, bởi học lý luận chính trị thì để vận dụng chứ không phải học lý luận vì lý luận. Do đó, nhiệm vụ nghiên cứu thực tế gắn lý luận với thực tiễn đối với học viên rất quan trọng.

Nghiên cứu thực tế một mặt làm sáng tỏ những vấn đề lý luận, đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước và thực tiễn tổ chức thực hiện đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước trên các lĩnh vực đời sống xã hội. Mặt khác, thông qua hoạt động nghiên cứu thực tế giúp học viêngắn lý luận với thực tiễn, củng cố và bổ sung kiến thức thực tiễn, từ đó khắc phục những hạn chế về kiến thức thực tiễn, nhằm gắn kết giữa lý luận và thực tiễn, khắc phục tình trạng“lý luận suông”trong chương trình đào tạo.

Trong các chương trình đào tạo, bồi dưỡng ở Trường Chính trị Hoàng Văn Thụ đã thực hiện hoạt động giảng dạy lý luận luôn gắn liền với nhiệm vụ nghiên cứu thực tế đối với học viên. Nghiên cứu thực tế đã trở thành phần học bắt buộc trong chương trình Trung cấp lý luận chính trị và một số chương trình bồi dưỡng. Tham gia học tập học viên sẽ thực hiện việc nghiên cứu thực tế nhằm nâng cao khả năng vận dụng lý luận vào thực tiễn cuộc sống.

Trong thời gian vừa qua, Nhà trường đã triển khai thực hiện nghiêm Quy chế Quản lý hoạt động đào tạo, bồi dưỡng của Trường Chính trị tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương (Ban hành kèm theo quyết định số 6468 - QĐ/HVCTQG ngày 21/12/2021 của Giám đốc Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh). Từ năm (2021 - 2023), Trường Chính trị Hoàng Văn Thụ đã xây dựng kế hoạch tổ chức, triển khai cho trên 40 lớp Trung cấp lý luận chính trị - hành chính, Trung cấp lý luận chính trị và hơn 30 lớp thuộc các loại hình bồi dưỡng đi nghiên cứu thực tế trong và ngoài tỉnh đạt nhiều kết quả thiết thực, đảm bảo được mục tiêu hoạt động nghiên cứu thực tế, thực hiện phương châm lý luận gắn liền với thực tiễn. Trong thời gian đi nghiên cứu thực tế theo chương trình, kế hoạch, học viên được nghe các báo cáo viên tại các địa phương, cơ sở báo cáo tình hình phát triển kinh tế - xã hội của địa phương; về công tác xây dựng Đảng, xây dựng chính quyền, xây dựng các tổ chức chính trị - xã hội; công tác xây dựng nông thôn, cải cách hành chính, phòng, chống tham nhũng, tiêu cực... Trao đổi và giải đáp thắc mắc về các vấn đề học viên quan tâm, tham quan một số mô hình sản xuất kinh doanh tiêu biểu điển hình của địa phương, đồng thời kết hợp tham quan những danh lam thắng cảnh, di tích lịch sử văn hóa nổi tiếng để làm phong phú thêm về kiến thức cũng như tư liệu thực tế để phục vụ cho việc viết bài thu hoạch sau khi kết thúc chuyến đi nghiên cứu thực tế. Thực tế cho thấy, thông qua việc đi nghiên cứu thực tế tại các địa phương, cơ sở, được tiếp xúc và làm việc cụ thể đã giúp cho học viên có cái nhìn khách quan, vận dụng được các kiến thức đã học, đồng thời giúp học viên củng cố, bổ sung kiến thức lý luận đã được học trên lớp gắn với thực tiễn, tích lũy được những kinh nghiệm lãnh đạo, quản lý, góp phần nâng cao chất lượng học tập và rèn luyện của học viên.

Tuy nhiên, bên cạnh những mặt tích cực trên, thì việc tổ chức cho học viên các lớp các đào tạo, bồi dưỡng của nhà trường đi nghiên cứu thực tế trong những năm qua còn có những hạn chế, tồn tại nhất định, chưa thực sự phát huy được mục đích, yêu cầu của chương trình. Trong quá trình tổ chức và triển khai, mặc dù là một nội dung bắt buộc trong chương trình học tập, nhưng học viên chưa nhận thức đúng đắn về tầm quan trọng và ý nghĩa của việc đi nghiên cứu thực tế, nên có học viên còn coi nhẹ hoạt động này, không chú trọng nghiên cứu các vấn đề phục vụ vận dụng vào công việc hoặc tăng cường kỹ năng làm việc của bản thân. Nội dung hoạt động nghiên cứu thực tế nhiều xong quá trình tổ chức, triển khai mới đáp ứng được một phần của kế hoạch đề ra. Phương thức tổ chức chủ yếu dưới dạng nghe báo cáo tình hình phát triển kinh tế - xã hội ở địa phương, cơ sở gắn với tham quan thực tế các di tích lịch sử và danh lam thắng cảnh; chưa đẩy mạnh nghiên cứu, tìm hiểu thực tế đối với các mô hình, điển hình tiên tiến, cách làm hay ở các địa phương. Việc lựa chọn nội dung, chủ đề viết thu hoạch, học viên thường lúng túng, có học viên chọn chủ đề không thuộc lĩnh vực mình công tác hoặc không gắn với cơ quan, đơn vị, có tình trạng một số học viên sao chép, copy bài của nhau và của các khóa khác. Chất lượng bài thu hoạch chưa thực sự có tính thuyết phục, tính khoa học.

Để khắc phục những hạn chế trên, nhằm không ngừng nâng cao chất lượng và hiệu quả của hoạt động nghiên cứu thực tế của học viên các lớp đào tạo, bồi dưỡng ở Trường Chính trị Hoàng Văn Thụ tỉnh Lạng Sơn hiện nay và thời gian tới, cần thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp, trong đó tập trung thực hiện một số giải pháp chủ yếu sau:

Một là, nâng cao nhận thức của giảng viên và học viên khi tham gia hoạt động nghiên cứu thực tế

Cần nâng cao nhận thức cho đội ngũ giảng viên, học viên về tầm quan trọng của hoạt động nghiên cứu thực tế, nhận thấy được hoạt động học tập và hoạt động nghiên cứu thực tế là hai nhiệm vụ có mối quan hệ chặt chẽ với nhau nhằm mục đích nâng cao chất lượng công tác đào tạo, bồi dưỡng của Nhà trường. Từ đó, mỗi giảng viên của nhà trường và học viên sẽ tự giác, tích cực tham gia tốt hoạt động nghiên cứu thực tế, xem đây là một trong những công việc quan trọng trong nội dung chương trình, phải được các học viên dành quỹ thời gian hợp lý, thực hiện một cách chủ động kế hoạch. Mỗi cá nhân cần xây dựng kế hoạch cụ thể bao gồm nội dung, phương thức cần nghiên cứu. Tránh tư tưởng làm qua loa, chiếu lệ cho xong khi đi nghiên cứu thực tế.

Muốn vậy, Đảng ủy, Lãnh đạo trường, lãnh đạo khoa, phòng và nhất là phòng Quản lý đào tạo và nghiên cứu khoa học cần tăng cường công tác chỉ đạo hoạt động nghiên cứu thực tế, đảm bảo gắn liền hoạt động với học tập. Từ đó, sát sao chỉ đạo đối với hoạt động nghiên cứu thực tế của học viên phù hợp với từng đối tượng, từng loại hình. Trước khi tổ chức hoạt động nghiên cứu thực tế, cần tuyên truyền, định hướng cho học viên về ý nghĩa của hoạt động nghiên cứu thực tế. Nghiên cứu thực tế là cơ hội,  là điều kiện tốt để học viên được thâm nhập thực tiễn, được đích mục sở thị, tìm hiểu một cách sâu sắc về thực tế các mô hình, điển hình xây dựng, phát triển kinh tế - xã hội, quốc phòng - an ninh ở một số địa phương, cơ sở, phù hợp với phương châm “Học đi đôi với hành”, “Lý luận gắn với thực tiễn”. Từ đó, học viên xác định đúng đắn về mặt tư tưởng và xác định được tâm thế khi tham gia nghiên cứu thực tế.

Giảng viên phải tích cực nâng cao nhận thức về sự cần thiết, tầm quan trọng của việc nâng cao kiến thức, kỹ năng, kinh nghiệm thông qua hoạt động nghiên cứu thực tế cho học viên trong hoạt động nghiên cứu thực tế thông qua viêc trao đổi, chia sẻ trên lớp và ngoài giờ lên lớp. Từ đó, học viên hình thành ý thức chủ động xây dựng kế hoạch cho bản thân về nhiệm vụ kế hoạch nghiên cứu thực tế đảm bảo khoa học, phù hợp với thực tiễn. Học viên cần phải nâng cao nhận thức lý luận phải luôn gắn với thực tiễn, học lý luận để vận dụng vào thực tiễn công tác. Học viên cần được  nâng cao ý thức trách nhiệm của bản thân trong thực hiện nghiên cứu thực tế. Gắn lý luận đã được nghiên cứu trong chương trình học với thực tiễn ở cơ sở thông qua nghiên cứu thực tế là cơ hội, là dịp quan trọng để học viên quan sát, kiểm nghiệm và rút ra được nhiều bài học cho bản thân.

Hai là, phát huy vai trò của giảng viên hướng dẫn đối với hoạt động nghiên cứu thực tế của học viên

Giảng viên hướng dẫn đóng vai trò quan trọng trong hoạt động nghiên cứu thực tế của học viên. Thông thường, giảng viên hướng dẫn thường là giảng viên chủ nhiệm của các lớp, được đồng hành với lớp trong một quá trình nên có nhiều cơ hội được tiếp xúc với học viên, hiểu học viên và đánh giá được đúng học viên theo sở trường, năng lực và tinh thần, ý thức trách nhiệm.

Việc phát huy vai trò của giảng viên hướng dẫn sẽ được thể hiện trong suốt quá trình trước, trong và sau khi hoạt động nghiên cứu thực tế diễn ra. Trước hết, g iảng viên đóng vai trò định hướng tư tưởng trong hoạt động nghiên cứu thực tế của học viên. Đây là vai trò đầu tiên cần khẳng định đối với giảng viên. Việc nghiên cứu thực tế của học viên dễ bị nhận thức sai lệch về mục tiêu và ý nghĩa của nghiên cứu thực tế. Học viên có thể có những nhận thức chưa đúng về hoạt động nghiên cứu thực tế như đây chủ yếu là hoạt động du lịch, hay nghiên cứu thực tế nhất là nghe báo cáo mang chỉ tính chất một chiều… Học viên sẽ thụ động trong tiếp thu kiến thức mà thiếu sự chủ động khai thác và nghiên cứu.

 Mặt khác, giảng viên còn đóng vai trò gợi mở tri thức trong quá trình nghiên cứu thực tế của học viên. Việc gợi mở chấm dứt sự chây lười, trì trệ của học viên trước những mảng kiến thức mới. Giúp học viên tìm hiểu kiến thức đúng định hướng của giảng viên, đúng bản chất của nội dung cần học trong mỗi học phần hoặc bài học. Từ đó học viên hình thành các ý tưởng của cá nhân gắn với công việc hay tại hoặc thôi thúc, tạo cảm hứng cho học viên trong học tập và công việc của học viên sau khi kết thúc nghiên cứu thực tế.

Vì vậy, cần tăng cường phát huy vai trò của giảng viên hướng dẫn đối với hoạt động nghiên cứu thực tế của học viên. Trước hết, đội ngũ giảng viên cần nêu cao tinh thần trách nhiệm, chủ động, tích cực hướng dẫn học viên nghiên cứu thực tế như: Định hướng ý nghĩa, tầm quan trọng và các góc độ tiếp cận cho học viên trong nghiên cứu thực tế; hướng dẫn học viên cách làm việc nhóm; kỹ năng thu thập và xử lý thông tin; giải đáp những vướng mắc về nội dung nghiên cứu để học viên viết bài thu hoạch đạt chất lượng.

Giảng viên chủ nhiệm đồng thời là giảng viên hướng dẫn cần quán triệt, hướng dẫn trước cho học viên ngay từ đầu khóa học học để học viên có tư tưởng chủ động, tự lựa chọn vấn đề nghiên cứu khi đi vào học tập các chuyên đề để không bị bỡ ngỡ khi viết thu hoạch, qua đó thu gặt được những nội dung nghiên cứu thực tế chất lượng, tránh sao chép giữa học viên lớp này với lớp kia.

Phổ biến các quy định và hướng dẫn của Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh và nhà trường về hoạt động nghiên cứu thực tế như nội dung, phương thức, thời gian nghiên cứu thực tế, quy định về bài thu hoạch nghiên cứu thực tế… để học viên chủ động tìm hiểu. Hướng dẫn cụ thể các bước cần chuẩn bị, quy trình thực hiện nghiên cứu thực tế cho học viên. Đảm bảo phù hợp với đối tượng, thời điểm nghiên cứu và sự định hướng của Lãnh đạo trường trong hoạt động nghiên cứu thực tế của lớp.

Giảng viên hướng dẫn hỗ trợ, giải đáp các vướng mắc của học viên trong hoạt động nghiên cứu thực tế Việc hỗ trợ của giảng viên trong quá trình nghiên cứu thực tế  của học viên sẽ giúp các vấn đề được làm sáng tỏ hơn. Việc hỗ trợ kịp thời của giảng viên là giải pháp tối ưu và hiệu quả nhất mỗi khi học viên cần gợi mở các vấn đề hoặc tìm ra những giải pháp phù hợp. Nếu việc định hướng và gợi mở cần giảng viên đối với quá trình nghiên cứu thực tế của học viên còn mang tính chung chung thì sự hỗ trợ của giảng viên đối với quá trình nghiên cứu thực tế lại hết sức cụ thể. Giảng viên hỗ trợ học viên đọc tài liệu, hỗ trợ tìm tài liệu, hỗ trợ đưa ra phương án tối ưu, hỗ trợ cả về tinh thần trách nhiệm để học viên đam mê tích cực trong hoạt động học tập nói chung và nghiên cứu thực tế nói riêng.

Ba là, xây dựng các văn bản và quy trình hướng dẫn các lớp thực hiện hoạt động nghiên cứu thực tế

Việc xây dựng và ban hành văn bản, hướng dẫn cụ thể của nhà trường về hoạt động nghiên cứu thực tế là cần thiết nhằm cụ thể hóa, chuẩn hóa quy trình thực hiện và đáp ứng đòi hỏi của thực tiễn, tạo thuận lợi cho học viên các lớp trong các chương trình đào tạo, bồi dưỡng tiến hành hoạt động nghiên cứu thực tế góp phần nâng cao chất lượng, hiệu quả thực hiện nhiệm vụ và công tác đào tạo, bồi dưỡng trong giai đoạn hiện nay.

Để ban hành văn bản hướng dẫn về nghiên cứu thực tế, trước hết việc xây dựng các văn bản hướng dẫn hoạt động nghiên cứu thực tế phải phù hợp Quy chế đào tạo và hướng dẫn của Trung ương, cũng như điều kiện thực tiễn của nhà trường đảm bảo tính khoa học, chặt chẽ, thống nhất về quy trình, cách thức triển khai. Trong đó cần đảm bảo được các nội dung cơ bản như: mục đích, yêu cầu của hoạt động nghiên cứu thực tế, thời gian, nội dung, phương thức và quy trình thực hiện hoạt động nghiên cứu thực tế của học viên, đánh giá kết quả và lưu trữ bài thu hoạch của học viên, mẫu các văn bản liên quan như biên bản họp lớp, kế hoạch nghiên cứu thực tế của lớp, đơn xin tham gia thực tế cùng lớp khác, báo cáo kết quả hoạt động nghiên cứu thực tế…

Phòng Quản lý đào tạo và nghiên cứu khoa học xây dựng dự thảo văn bản hướng dẫn quy trình thực hiện nghiên cứu thực tế, tham khảo ý kiến của học viên các lớp đào tạo, bồi dưỡng, của các đơn vị phới hợp mở lớp và lấy ý kiến trực tiếp đối với các giảng viên nhà trường. Trên cơ sở đó, tham mưu cho lãnh đạo trường và hướng dẫn các lớp thực hiện hoạt động nghiên cứu thực tế đảm bảo đúng theo quy định, quy trình và có sự phối hợp nhịp nhàng, hiệu quả.

Bốn là, nâng cao hiệu quả công tác phối hợp giữa nhà trường và cơ quan, đơn vị, địa phương nơi thực hiện nghiên cứu thực tế

Công tác phối hợp giữa nhà trường và địa phương, đơn vị đến nghiên cứu thực tế có ý nghĩa quan trọng trong việc lựa chọn nội dung và phương thức nghiên cứu thực tế phù hợp. Thông qua đó, nhà trường sẽ nắm bắt được những nội dung phù hợp với các đối tượng học viên ở những chương trình đào tạo, bồi dưỡng khác nhau. Việc lựa chọn các mô hình đi nghiên cứu thực tế cũng sẽ đáp ứng được các yêu cầu: nội dung đi nghiên cứu thực tế phải thiết thực, hiệu quả; các mô hình nghiên cứu thực tế phải mang tính tiêu biểu, gắn với kiến thức đã được học trong chương trình liên quan tới các điển hình phát triển kinh tế - xã hội, quốc phòng, an ninh, xây dựng Đảng, chính quyền ở một số địa phương, cơ sở. Qua quá trình phối hợp, liên hệ với địa phương nhà trường có thể lựa chọn các phương thức nghiên cứu thực tế tối ưu và phù hợp nhất theo các hướng: nghe báo cáo thực tế do địa phương, đơn vị chuẩn bị; trao đổi các vấn đề cần quan tâm, thắc mắc; nghiên cứu sâu các mô hình, điển hình; tìm hiểu cách làm hay, làm mới của địa phương, đơn vị; tham dự các hoạt động chung của địa phương, đơn vị và các hoạt động riêng của các tổ chức chính trị - xã hội; tham quan các cơ sở sản xuất, kinh doanh; tham gia các hoạt động văn hóa - xã hội.

Việc nghiên cứu về những nội dung tiêu biểu, có kết quả nổi bật của địa phương, đơn vị tạo thuận lợi cho đoàn nghiên cứu thực tế. Từ đó đoàn nghiên cứu thực tế sẽ học hỏi được nhiều chủ đề hay, cách làm sáng tạo. Đồng thời, trong phương thức nghiên cứu bằng cách nghe báo cáo sẽ giúp cho quá trình chuẩn bị nội dung báo cáo sát với nội dung nghiên cứu của đoàn đi thực tế góp phần nâng cao sự hiểu biết cũng như chất lượng bài thu hoạch của học viên.

Để công tác phối hợp giữa nhà trường với các cơ quan, đơn vị và địa phương đạt hiệu quả thì nhà trường phải luôn xác định mình là cơ sở trung tâm, phải chủ động xây dựng kế hoạch, thiết lập, duy trì, phát triển các mối quan hệ theo chiều sâu, có tính lâu dài, ổn định. Cần xác định rõ các nội dung, trách nhiệm của các bên trong công tác phối hợp hoạt động tổ chức cho học viên đi nghiên cứu thực tế g iúp học viên có được môi trường, điều kiện tốt nhất để phát triển tư duy, phẩm chất, kỹ năng và bồi dưỡng lý tưởng, đạo đức cho cán bộ, công chức, viên chức.

Đối với hoạt động nghiên cứu thực tế ở ngoài tỉnh: Cần tăng cường phối hợp, trao đổi kinh nghiệm và xây dựng mối quan hệ gắn bó chặt chẽ, thường xuyên với các trường chính trị ở khu vực, nhất là những tỉnh lân cận, những tỉnh có thành tựu tiêu biểu, nổi bật ở một số lĩnh vực học viên muốn nghiên cứu như kinh tế, xã hội, du lịch, hành chính công. Đối với hoạt động nghiên cứu thực tế trong tỉnh: Phối hợp với các huyện, thành ủy, các sở, ban ngành để đưa học viên đến nghiên cứu thực tế đối với các chương trình ngắn ngày.

Năm là, thực hiện công tác đánh giá, tổng kết, rút kinh nghiệm sau các đợt nghiên cứu thực tế của các lớp

Hoạt động nghiên cứu thực tế là một nhiệm vụ quan trọng trong các chương trình đào tạo, bồi dưỡng. Nếu làm tốt công tác nghiên cứu thực tế sẽ xây dựng, bồi dưỡng được những học viên vững vàng về lý luận, phong phú về kiến thức thực tiễn, thông thạo về kỹ năng. Nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động đào tạo, bồi dưỡng cán bộ của nhà trường; đồng thời đảm bảo cho các học viên khi tốt nghiêp được trang bị những kiến thức cần thiết lý luận gắn với thực tiễn, có như vậy mới đáp ứng yêu cầu đào tạo, bồi dưỡng hiện nay.

Công tác đánh giá, tổng kết, rút kinh nghiệm tại lớp dưới hình thức một diễn đàn để học viên trình bày những vấn đề nhận thức được qua mỗi lần đi nghiên cứu, đồng thời rút ra những nhận xét có thể vận dụng vào thực tiễn tại địa phương, cơ quan, đơn vị học viên đang công tác. Đây có thể được xây dựng là một buổi trao đổi, thảo luận sau chuyến đi giữa giảng viên - học viên để rút kinh nghiệm và trao đổi kết quả đạt được của chuyến đi thực tế.

Việc đánh giá, tổng kết rút kinh nghiệm hoạt động nghiên cứu thực tế nhằm khẳng định mức độ, hiệu quả của chuyến đi nghiên cứu thực tế đã đat được hay chưa đối với học viên về mặt nhận thức, kỹ năng, thái độ và mục tiêu so với yêu cầu mà kế hoạch đề ra. Qua đó sử dụng kết quả đánh giá cho việc kích thích tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học viên và tập thể lớp để nỗ lực trong rèn luyện, học tập và hoạt động xã hội.

Kết quả kiểm tra đánh giá, rút kinh nghiệm có ý nghĩa không chỉ đối với công tác của người giảng viên và hoạt động của học viên mà còn có ý nghĩa đối với công tác quản lý đào tạo, bồi dưỡng của nhà trường. Kết quả hoạt động nghiên cứu thực tế giúp học viên tự đánh giá để nhận ra những ưu điểm, nhược điểm của mình, từ đó tìm ra các phương hướng, biện pháp thích hợp để tự điều chỉnh, tự hoàn thiện trong quá trình học tập và làm việc./.

ThS. Nguyễn Văn Hiệp

Khoa Xây dựng Đảng